منشور حقوق و مسئوليت هاي زنان در نظام جمهوري اسلامي ايران
( مصوب جلسه 546 مورخ 1383/6/31 شوراي عالي انقلاب فرهنگي )
شوراي عالي انقلاب فرهنگي در جلسه 546 مورخ 1383/6/31 به پيشنهاد شوراي فرهنگي و اجتماعي زنان
( نامه شماره 1259/ ش ز مورخ 1383/5/12 ) منشور حقوق و مسئوليت هاي زنان در نظام جمهوري اسلامي ايران را به اين شرح تصويب کرد :
شوراي عالي انقلاب فرهنگي در جلسه 546 مورخ 1383/6/31 به پيشنهاد شوراي فرهنگي و اجتماعي زنان
( نامه شماره 1259/ ش ز مورخ 1383/5/12 ) منشور حقوق و مسئوليت هاي زنان در نظام جمهوري اسلامي ايران را به اين شرح تصويب کرد :
مقدمه
منشور حقوق و مسئوليت هاي زنان در نظام جمهوري اسلامي ايران با الهام از شريعت جامع اسلام و نظام حقوقي آن و با تکيه بر شناخت و ايمان به خداوند متعال و با هدف تبيين نظام مند حقوق و مسئوليت هاي زنان در عرصه هاي حقوق فردي ، اجتماعي و خانوادگي تدوين گرديده است. اين منشور اهتمام بر تبيين حقوق و تکاليف زنان در اسلام داشته و مبتني بر قانون اساسي ، انديشه هاي والاي بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران و رهبر معظم انقلاب و با بهره گيري از سند چشم انداز 20 ساله و سياست هاي کلي نظام و با لحاظ قوانين موجود و خلأها و کاستي هاي آن و به منظور تحقق عدالت و انصاف در جامعه زنان مسلمان مي باشد. اين منشور با ديدي جامع و فراگير تنظيم گرديده لذا مشتمل بر حقوق و تکاليف امضايي ، تأسيسي و حقوق حمايتي و نيز حقوق مشترک بين همه انسانها است.
ماده واحده
منشور حقوق و مسئوليت هاي زنان در نظام جمهوري اسلامي ايران بر اساس بندهاي 1 و18 وظايف شوراي عالي انقلاب فرهنگي و اجتماعي در 3 بخش و 5 فصل و 148 بند در جلسه شماره 546 مورخ 1383/6/31 شوراي عالي انقلاب فرهنگي تصويب شد و کليه دستگاه هاي ذي ربط مکلفند بر حسب وظايف دستگاهي و سازماني جهت سياستگذاري ، اتخاذ تدابير قانوني ، تصميمات و برنامه ريزي راجع به زنان ، قواعد و اصول مندرج در اين منشور را رعايت نمايند. اين منشور مبناي معرفي و تبيين جايگاه زن در نظام جمهوري اسلامي ايران در مجامع بين المللي نيز قرار مي گيرد.
تبصره : شوراي فرهنگي و اجتماعي زنان مکلف است هر دو سال يکبار پس از تصويب اين منشور ، نسبت به ارزيابي وضعيت زنان ايران اقدام نموده و گزارش ارزيابي در خصوص پيشرفت هاي موجود در راستاي تحقق آن و همچنين موارد نقض حقوق زنان را به شوراي عالي انقلاب فرهنگي منعکس نمايد.
منشور حقوق و مسئوليت هاي زنان در نظام جمهوري اسلامي ايران
نکاتي چند در خصوص منشور
1 – در اين منشور حق به معناي توانايي ، امتياز و مصونيت است و مسئوليت به معناي تکاليفي است که زن نسبت به ديگران بر عهده دارد.
2 – در مواردي که تکاليفي متوجه افراد جامعه بوده و زنان از ثمره انجام آن تکاليف برخوردار مي شوند، آن تکليف به صورت حق زنان ذکر شده و از بيان مستقيم مسئوليت هاي ديگران نسبت به زنان خودداري شده است.
3 – از آنجا که در قوانين اسلامي ، افراد نسبت به خدا ، خود ، جامعه و هستي مسئول مي باشند سعي شده تا مسئوليت زنان نيز نسبت به موارد مذکور ذکر گردد. پرواضح است که در صورت فقدان شرايط عام تکليف ( عقل ، بلوغ ، اراده ، … ) زنان نيز فاقد مسئوليت خواهند بود. در ضمن ، با بکار بردن کلمه حق يا مسئوليت ، نوع ارتباط زنان با مسئله مورد نظر مشخص شده است.
4 – سعي شده است کليه حقوق و مسئوليت هاي زنان اعم از مشترک بين زنان و مردان و يا ويژه زنان ذکر شود و دلايل اين امر به قرار ذيل است:
الف- از آنجا که در مجامع بين المللي بحث و جدال فراوان در زمينه حقوق انساني زنان وجود دارد و آنان در صدد اثبات حقوق انساني منطبق با ديدگاه غربي براي زنان مي باشند و از طرفي کشورهاي مختلف بر اساس فرهنگ هاي متفاوت خود نمايانگر ديدگاه نظام جمهوري اسلامي ايران مي باشد حقوق انساني زنان دارند، لازم بود تا در منشور که نمايانگر ديدگاه نظام جمهوري اسلامي ايران مي باشد حقوق انساني زنان ، حقوق مشترک بين زن و مرد و نيز حقوق ويژه زنان در موضوعات مختلف ذکر شود تا مشخص گردد که نظام جمهوري اسلامي ايران اساساً چه حقوق و مسئوليت هايي را براي زنان قائل است.
ب- در انديشه اسلامي ، زنان و مردان در حقوق انساني خويش عموماً مشترک مي باشند ولي از انجا که در مراحل اقدام و اجرا ممکن است تبعيض هايي صورت گيرد، جهت تاکيد، اين دسته از حقوق نيز با عنوان حقوق زنان ذکر شده است .
ج- از آنجا که اين منشور فقط در صدد بيان حقوق زنان مي باشد ، حقوق ساير اقشار اجتماعي در آن ذکر نشده است هر چند در مرحله اجرا با توجه به ساير قوانين و سياست ها ، به حقوق ساير اقشار اجتماعي نيز توجه لازم خواهد شد.
5 – اين منشور در صدد بيان نحوه اجراي حقوق نيست بنابراين لازم است با توجه به ساختار قوانين در جاي خود ضمانت اجرا براي آن در نظر گرفته شود .
6 – از آنجا که منشور فقط درصدد بيان قوانين نبوده بلکه توجه به فرهنگ سازي نيز داشته است لذا برخي موارد اخلاقي لازم الاجرا نيز در زمره حقوق و مسئوليت هاي زنان ذکر شده است .
7-در منشور سعي شده تا حد امکان ،حقوق و مسئوليت هاي کلي و اساسي ذکر گردد و از بيان مصاديق صرف نظر شود. ولي از آنجا که طرح پاره اي از مصاديق حقوقي يا مسئوليت ها در منازعات بين المللي و يا فرهنگ داخلي نياز به تاکيد و شفاف سازي داشته است به صورت مشخص بيان شده است.
8 – در ساختار منشور ، حقوق و مسئوليت هاي زنان با استقراء به صورت ذيل تقسيم شده است:
حقوق فردي ، حقوق خانوادگي ، حقوق اجتماعي ( که حقوق اجتماعي بر حسب موضوع به حق سلامت ، حقوق فرهنگي ، حقوق اقتصادي ، حقوق سياسي و حقوق قضايي دسته بندي شده است ) .
9 – منشور درصدد ارائه ديدگاه هاي نظام جمهوري اسلامي ايران ( منطبق با فقه شيعه و نظام حکومتي جمهوري اسلامي ايران ) در زمينه مسائل زنان مي باشد و مي تواند محور گفتگو با ديگر کشورهاي اسلامي در خصوص مسائل زنان قرار گيرد و قدمي موثر در مسير تهيه و تدوين سندي ديگر با همکاري و اتفاق نظر کشورهاي مختلف اسلامي در سطح بين الملل به حساب آيد.
10- هر چند موازين شرع بر اطلاق و عموم همه بندهاي منشور حاکم است ولي در مواردي که در ارتباط با حق يا مسئوليتي به دلايلي ، تاکيد به رعايت موازين شرع لازم بود، اين عبارت مجدداً ذکر شده است.
11 – از آنجا که منشور فقط درصدد بيان حقوق و مسئوليت هاي زنان بوده ، از ذکر نام فرد يا نهادي که مسئول اجراي اين حقوق است خودداري نموده ، پرواضح است که اين سند مبناي سياستگذاري ، برنامه ريزي و قانونگذاري در امور زنان در کليه دستگاه ها خواهد بود.
اصول و مباني
منشور حقوق و مسئوليت هاي زنان در نظام جمهوري اسلامي ايران با الهام از شريعت جامع و معتدل اسلام به منظور ايجاد زمينه رشد هماهنگ و متوازن ابعاد مادي و معنوي در زندگي فردي و اجتماعي و با عنايت به آزادي مسئولانه زنان و کرامت انساني آنها ، با توجه به تناسب بين حقوق و مسئوليت ها ، شکل گرفته است .
اين منشور با تکيه بر شناخت و ايمان به خداوند متعال به عنوان مبدأ هستي و خالق موجودات و اختصاص تشريع به او و لزوم تسليم در برابر امر او با بهره گيري از قرآن و سنت اهل بيت (ع) و عقل با اذعان به نقش بنيادي آنها در استنباط و بيان قوانين و احکام الهي و با توجه به مقتضيات زمان و مکان ، با پرهيز از آميزه هاي فکري مغاير با اسلام(1) و به دور از تحجر فکري و خرافات و خودباختگي فرهنگي در مقابل بيگانه تدوين گرديده است و بيانگر جايگاه زن بر اساس اصول و ضوابط اسلامي است که اين اصول انعکاس خواست قلبي امت اسلامي ايران مي باشد.
مبناي اساسي منشور بر اين اعتقاد بنيادين استوار است که در اسلام ، زن و مرد در فطرت و سرشت( 2)، هدف خلقت، برخورداري از استعدادها و امکانات ، امکان کسب ارزش ها ، پيشتازي در ارزش ها و پاداش و جزاي اعمال فارغ از جنسيت ، در برابر خداوند، يکسان مي باشند و فقط به واسطه رشد همه جانبه انساني در سايه دانش و علم ، تقواي الهي و ايجاد جامعه اي شايسته بر يکديگر مزيت دارند.
از سوي ديگر زن و مرد از نظر ويژگي هاي جسمي و رواني داراي تفاوت هايي مي باشند که اين تفاوت هاي مبتني بر حکمت الهي و به عنوان راز تداوم حيات بشر ، کليت منسجمي را تشکيل مي دهد تا در نهايت ، رابطه متقابل ناشي از تناسب فکري و عاطفي ميان آن دو ، حيات معقول و والاي انساني امکان و تداوم يابد. لذا اين تفاوت هاي طبيعي منشاء تفاوت هاي حقوقي مي شود که مبتني بر عدالت خداوند متعال است ، لذا منجر به کم شدن ارزش زن يا تبعيض ظالمانه بين زن و مرد نمي گردد.
به جهت اشتراک زن و مرد در حقيقت انساني ، در بيشتر موارد زن و مرد در نظام حقوقي اسلام از حقوق و مسئوليت هاي يکسان برخوردار مي باشند. تفاوت در حقوق و مسئوليت ها امري است که نشان دهنده برتري جنسي بر جنس ديگر نمي باشد و عمدتاً مولود عناوين حقوقي خاصي است که هر يک از زن و مرد به تناسب نقش هاي ويژه و بدل ناپذير در خانواده پيدا مي کند اين تفاوت از آن جهت است که امکان وجود سلامت مادي و معنوي خانواده به عنوان اصلي ترين نهاد جامعه که جايگاه حقيقي پيدايش و پرورش انسان است تامين گردد.
بخش اول : حقوق و مسئوليت هاي فردي زنان
1 – حق برخورداري از حيات شايسته و تماميت جسماني و مسئوليت محافظت از آن در مقابل هر گونه بيماري ، حادثه و يا تعدي .
2 – حق برخورداري از تکريم و مسئوليت رعايت آن براي ديگران .
3 – حق آزادي انديشه و مصونيت از تعرض و عدم امنيت در داشتن اعتقاد .
4 – حق و مسئوليت فرد در برخورداري از ايمان ، تقوا و حفظ آن و تکامل معنوي در عرصه باورها و رفتارها.
5 – مصونيت جان ، مال و حيثيت زنان و زندگي خصوصي آنان از تعرض غير قانوني .
6 – حق برخورداري از عدالت اجتماعي در اجراي قانون بدون لحاظ جنسيت .
7 – حق داشتن نام ، حفظ يا تغيير آن ، همچنين نسب و حفظ آن .
8 -حق تابعيت کشور ايران براي هر زن ايراني و سلب تابعيت به درخواست خود او .
9 – آزادي زنان پيرو مذاهب اسلامي و اقليت هاي ديني رسمي در انجام مراسم و تعليمات ديني و احوال شخصي بر طبق آيين خود در محدوده قانون .
10- آزادي زنان ايراني در استفاده از پوشش و گويش هاي بومي و اجراي آداب و سنتهاي محلي در صورت عدم مغايرت با اخلاق حسنه .
11 – مصونيت زنان از ضررهاي مادي و معنوي با توجيه اعمال حق ديگران .
12 – حق و مسئوليت حفظ ويژگي هاي خلقتي متفاوت زنان با مردان .
13- حق بهره مندي از محيط زيست سالم و مسئوليت محافظت از آن .
بخش دوم : حقوق و مسئوليت هاي خانوادگي زنان
فصل اول : حقوق و مسئوليت هاي دختران در خانواده
14 -حق برخورداري دختران از سرپرستي شايسته توسط والدين .
15- حق برخورداري دختران از نفقه شامل : مسکن ، پوشاک ، تغذيه سالم و کافي و تسهيلات بهداشتي جهت تامين سلامت جسماني و رواني آنان .
16- حق تعليم و تربيت دختران و ايجاد زمينه شکوفايي استعدادها و خلاقيت هاي آنان .
17- حق تامين نيازهاي عاطفي و رواني دختران و برخورداري از رفتار ملاطفت آميز والدين و مصونيت آنان از خشونت هاي خانوادگي .
18- حق برخورداري از امکانات خانواده ، بدون تبعيض ميان دختر و پسر .
19 – حق دختران بي سرپرست و بد سرپرست در سرپرستي توسط بستگان يا داوطلبان تکفل با رعايت مصلحت آنان و برخورداري از حمايت و نظارت حکومت.
20- مسئوليت احترام به والدين و اطاعت از دستورات مشروع آنها و رفتار نيکو نسبت به ساير اعضاي خانواده .
فصل دوم : حقوق و مسئوليت هاي زنان در تشکيل و تداوم خانواده
21- حق و مسئوليت زنان در تحکيم بنيان خانواده و برخورداري از امکانات و حمايت هاي قانوني لازم به منظور پيشگيري از بروز اختلافات و کاهش طلاق .
22 -حق بهره مندي از امکانات فرهنگي ، اجتماعي و اقتصادي جهت تسهيل امر ازدواج در زمان مناسب و مسئوليت خويشتنداري تا آستانه ازدواج .
23- حق آگاهي از حقوق و تکاليف زوجين و آيين همسرداري و برخورداري از امکانات لازم در اين زمينه .
24 – حق آشنايي با معيارهاي مناسب همسر گزيني و شناخت و انتخاب همسر.
25- حق و مسئوليت آگاهي و رعايت ضوابط ديني و قانوني در ازدواج از جمله يکساني زوجين در باور به مباني اعتقادي و ديني.
26- حق تعيين شروط مورد نظر ، ضمن عقد نکاح در چارچوب ضوابط شرعي و تضمين اجراي اين شروط.
27- حق ثبت ازدواج ، طلاق و رجوع در مراجع رسمي و قانوني.
28- حق برخورداري زن از حقوق مالي در ايام زوجيت.
29 – حق و مسئوليت تامين ؛ تخصيص ، طهارت و سلامت در ارتباط جنسي با همسر قانوني و حق اعتراض قانوني در صورت نقض آنها.
30- حق و مسئوليت سکونت مشترک و حسن معاشرت و تامين امنيت رواني در روابط با همسر و حق اعتراض و طرح دعوا در مراجع قانوني در صورت سوء معاشرت همسر.
31- حق و مسئوليت رشد علمي ، معنوي و اخلاقي با همکاري و حمايت اعضاي خانواده.
32- حق و مسئوليت جهت انجام صله رحم .
33- حق باروري ، بارداري ، تنظيم و کنترل آن و بهره مندي از آموزش ها و امکانات مناسب در اين زمينه .
34- حق برخورداري از حمايت هاي مادي و معنوي در ايام بارداري و شيردهي.
35- مسئوليت رعايت حقوق جنين بويژه محافظت از حيات و رشد آن .
36- حق و مسئوليت حضانت و تامين امنيت رواني و عاطفي فرزندان و تربيت شايسته ديني و اخلاقي آنان.
37- حق برخورداري از حمايت و مشارکت همسر در تربيت فرزند.
38- حق برخورداري مادران از امنيت مادي و معنوي خصوصاً در ايام سالمندي و از کار افتادگي .
39- حق و مسئوليت زن نسبت به نگهداري و تامين معاش والدين نيازمند در حد استطاعت او .
فصل سوم : حقوق و مسئوليت هاي زنان در صورت ا نحلال خانواده
40- حق جدايي از همسر در صورت عدم امکان سازش پس از مراجعه به دادگاه و ارائه دلايل موجه و مسئوليت رعايت قوانين طلاق .
41- حق برخورداري از فسخ نکاح در صورت تدليس و عيوب مقرره و اخذ خسارت در تدليس.
42- حق برخورداري زن از حقوق مادي خود هنگام انحلال خانواده و بهره مندي از رفتار نيکوي همسر هنگام جدايي.
43- حق و مسئوليت حضانت فرزند و لزوم برخورداري از حمايت مالي پدر و حق ملاقات با فرزند در صورت انقضاء يا اسقاط دوران حضانت .
44- حق بهره مندي زن از حقوق خويش در ايام عدّه و برخورداري از حق ازدواج پس از انقضاء عذّه.
45- حق طرح دعوا در محاکم جهت ممانعت از ازدواج مجدد همسر در صورت عدم توانايي شوهر در تامين نفقه و اجراي عدالت و ساير حقوق.
46- مسئوليت مدني و کيفري پدر و مادر در قبال کوتاهي از محافظت کودک و مسئوليت والدين نسبت به ممانعت از بهره مندي فرزندان از ملاقات با آنان.
بخش سوم : حقوق و مسئوليت هاي اجتماعي زنان
فصل اول : حقوق و مسئوليت هاي سلامت جسمي و رواني زنان
47- حق برخورداري از سلامت جسمي و رواني در زندگي فردي – خانوادگي و اجتماعي با توجه به ويژگي هاي زنان در مراحل مختلف زندگي و مسئوليت حفاظت از آن.
48- حق بهره مندي از بهداشت ( محيط ، کار و … ) و اطلاعات و آموزش هاي مورد نياز.
49- حق مشارکت زنان در سياستگذاري ، قانونگذاري ، مديريت ، اجرا و نظارت در زمينه بهداشت و درمان ، بويژه در خصوص زنان.
50 – حق بهره مندي از برنامه ها و تسهيلات بهداشتي و درماني مناسب جهت پيشگيري از بيماري و درمان بيماري هاي جسمي و اختلالات رواني زنان.
51- حق زنان در انتخاب فرد و مرکز ارائه کننده خدمت در امر سلامت ، بر اساس ضوابط اسلامي و استانداردهاي علمي و پزشکي و بهره مندي از اطلاعات مناسب و کافي براي انتخاب آگاهانه و بهينه آنان.
52- حق آگاهي و مشارکت زنان در تصميم گيري هاي مربوط به کنترل باروري و تنظيم خانواده .
53- حق دسترسي فراگير و عادلانه به امکانات ورزشي و آموزشي در زمينه تربيت بدني و تفريحات سالم.
54- حق پرورش و شکوفايي استعدادهاي ورزشي و حضور در ميادين ورزشي در سطح ملي و بين المللي متناسب با موازين اسلامي .
55- حق برخورداري از بهداشت باروري و بارداري ، زايمان سالم ، مراقبت هاي بهداشتي پس از زايمان با استفاده از زنان متخصص و پيشگيري و درمان بيماري هاي شايع زنان ، بيماري هاي مقاربتي و نازايي آنان.
56- حق برخورداري از خدمات مشاوره اي و آزمايش هاي پزشکي به منظور اطمينان از سلامت کامل مرد در امر ازدواج و در حين ازدواج .
57- حق بهره مندي دختران بي سرپرست ، زنان مطلقه ، بيوه ، سالخورده و خودسرپرست نيازمند از بيمه هاي عمومي ، خدمات مددکاري و بيمه هاي خاص بويژه در بخش بهداشت و درمان.
58- حق بهره مندي زنان و دختران آسيب ديده جسمي ، ذهني ، رواني و در معرض آسيب از امدادرساني و توانبخشي مناسب.
59- حق بهره مندي از تغذيه سالم خصوصاً در دوران بارداري و شيردهي و وظيفه مراقبت از کودک و تغذيه مناسب او ، با اولويت استفاده از شير مادر.
فصل دوم : حقوق و مسئوليت هاي فرهنگي و معنوي زنان
الف: فرهنگ عمومي
60- حق و مسئوليت در کسب و افزايش آگاهي نسبت به شخصيت ، حقوق و نقش خويش در عرصه هاي مختلف زندگي منطبق با آيين مقدس اسلام.
61- حق مصونيت از تعرض گفتاري و رفتاري ديگران و مسئوليت گفتار و رفتار خويش همراه با احترام نسبت به اعضاي جامعه.
62- حق و مسئوليت برخورداري از امکان عمل به احکام اسلامي در پوشش اسلامي و مسئوليت رعايت عفاف در جامعه.
63- حق و مسئوليت ارتقاي بينش ، منش و کنش ديني و انساني و مصونيت از ناهنجاري هاي فرهنگي و اخلاقي و رفع آن ها.
64- حق شرکت در اجتماعات عبادي ، فرهنگي و سياسي.
65 – حق توليد برنامه ها و کالاهاي فرهنگي سالم و بهره مندي از آنها.
66- حق تشکيل و اداره مراکز و سازمان هاي فرهنگي – هنري توسط زنان به منظور تربيت زنان متعهد و متخصص جهت توسعه فعاليت هاي فرهنگي آنان.
67- حق تبادل اطلاعات و ارتباطات فرهنگي سازنده در ابعاد ملي و بين المللي.
68- حق و مسئوليت زنان در ترويج معارف و فرهنگ اسلام و ارائه الگوي زن مسلمان در سطح ملي و بين المللي
69- حق و مسئوليت زنان در ايجاد همگرايي با رويکرد اخلاقي ، ديني در مسائل زنان در سطوح بين المللي .
70- حق مشارکت در سياستگذاري ، قانونگذاري ، اجرا و نظارت در امور فرهنگي بويژه در خصوص مسائل زنان .
71- حق و مسئوليت آگاهي و کسب مهارت هاي لازم در مديريت خانه و خانواده ، تربيت و پرورش فرزند و مقابله با آسيب هاي فرهنگي و اجتماعي .
72- حق بهره مندي از نظارت مستمر بر فعاليت هاي فرهنگي مرتبط با زنان به منظور حفظ شخصيت ، حرمت و کرامت انساني زن در محصولات فرهنگي .
73- حق بهره مندي از مراکز فرهنگي ويژه بانوان با رعايت ضوابط اسلامي ، با توجه به خصوصيات روحي و جسمي آنان و با اولويت مناطق محروم.
74- حق برخورداري زنان آسيب ديده و آسيب پذير اجتماعي از حمايت هاي مناسب به منظور بهبود وضعيت فرهنگي خود و جامعه.
75- مسئوليت زنان در محافظت از استقلال فرهنگي ، هويت اسلامي – ايراني و همبستگي ملي در فعاليتهاي فرهنگي – آموزشي .
ب: آموزش
76- حق سوادآموزي عمومي ، ارتقاي آموزشي و برخورداري از امکانات آموزش و پرورش براي زنان.
77- حق تحصيل در آموزش عالي تا بالاترين سطح علمي .
78- حق کسب مهارت ها و آموزش هاي تخصصي به صورت کمي و کيفي تا بالاترين سطوح .
79- حق برخورداري زنان و دختران مناطق محروم از حمايت هاي خاص در امر آموزش .
80- حق و مسئوليت در تدوين برنامه هاي درسي و متون آموزشي.
81- حق و مسئوليت در برخورداري از جايگاه شايسته و متناسب با نقش ، شان و منزلت زنان در متون درسي و آموزشي.
82- حق مشارکت بانوان در سياستگذاري و تصميم گيري و مديريت هاي آموزشي ، علمي و حضور فعال در مجامع فرهنگي و علمي داخلي و بين المللي.
83- حق شناسايي ، حمايت و بهره مندي از توانمندي هاي بانوان داراي استعدادهاي درخشان و مسئوليت آنها در تامين نيازهاي کشور.
84- حق بانوان معلول جسمي و ذهني نسبت به برخورداري از حمايت هاي لازم در زمينه آموزش و پرورش ، دستيابي به آموزش عالي و آموزش هاي فني و حرفه اي متناسب با استعداد و ميزان معلوليت آنان.
ج: پژوهش
85- حق پژوهش ، تاليف ، ترجمه و انتشار کتب ، مقالات در نشريات عمومي و تخصصي با رعايت صداقت ، امانت و مصلحت جامعه.
86- حق برخورداري از حمايت هاي لازم نسبت به منابع و امکانات در خصوص تحقيق در مسائل زنان و تربيت نيروي انساني محقق و حق آگاهي از اطلاعات و نتايج تحقيقات در زمينه هاي مختلف .
87- حق بهره مندي از حمايت در آثار علمي – پژوهشي زنان و گسترش مراکز تحقيقاتي با مديريت زنان.
88- مسئوليت زنان پژوهشگر در ارائه ديدگاه و تبيين دستاوردهاي مثبت ديني و ملي در زمينه مسائل زنان به جهانيان .
فصل سوم : حقوق و مسئوليت هاي اقتصادي زنان
الف: حقوق ومسئوليت هاي مالي در خانواده
89- حق بهره مندي از نفقه در ازدواج دائم مطابق با شان زن ، توسط شوهر يا توسط پدر و فرزند در صورت نياز زن و توانمندي آنان.
90- حق برخورداري از ماترک متوفي و وصاياي مالي آن طبق قوانين اسلامي .
91- حق وقف ، پذيرش وقف و رسيدگي به آن.
92- حق پذيرش وکالت يا وصايت در امور اقتصادي .
93- حق تعيين مهريه و دريافت آن از همسر و هر گونه دخل و تصرف در آن.
94- حق برخورداري از مستمري در صورت فوت پدر ، همسر و فرزند طبق قانون يا قرارداد .
95- حق برخورداري وراث قانوني از حقوق بازنشستگي زن کارمند متوفي .
96- حق پذيرش قيمومت مالي فرزندان و مسئوليت رعايت حقوق اقتصادي فرزند.
97- حق برخورداري زنان و دختران از حمايت هاي لازم در صورت فقر، طلاق ، معلوليت ، بي سرپرستي ، بدسرپرستي و ايجاد امکانات جهت توانبخشي و خودکفايي آنها.
-98 حق دريافت دستمزد از همسر در برابر انجام امور خانه داري در صورت تقاضا و حق حمايت از تاثير کار زن در منزل بر اقتصاد خانواده و درآمد ملي.
ب:حقوق و مسئوليت هاي اشتغال و مشارکت اقتصادي زنان
-99 حق مالکيت بر اموال و دارايي شخصي و بهره برداري از آنها با رعايت حدود شرعي و قانوني.
100- حق زنان در انعقاد قراردادها و ايقاعات.
101- حق اشتغال بعد از رسيدن به سن قانوني کار و آزادي انتخاب شغل و بکارگيري سرمايه هاي فردي و مسئوليت رعايت قوانين اسلامي در کسب درآمد و نحوه مصرف آن.
102- حق بهره مندي زنان از اطلاعات ، آموزش ها و کسب مهارت ها و امکانات کار جهت اشتغال مناسب و حق برخورداري از حمايت در اين امور براي زنان خود سرپرست ( مستقل – غيروابسته ) و سرپرست خانوار.
103- حق برخورداري زنان از مشاوره شغلي و کاريابي توسط بانوان.
104- حق برخورداري از مزد و مزاياي برابر ، در شرايط کار مساوي با مردان و ساير زنان.
105- حق بهره مندي از امنيت شغلي ، اخلاقي و ايمني و مسئوليت رعايت عفاف در محيط کار .
106- حق معافيت زنان از کار اجباري ، خطرناک ، سخت و زيان آور در محيط کار.
107- حق برخورداري از تسهيلات و ضوابط و قوانين متناسب با مسئوليت هاي خانوادگي ( همسري – مادري ) زنان در جذب ، بکارگيري ، ارتقاء و بازنشستگي آنان در زمان اشتغال.
108- حق برخورداري از تامين اجتماعي و تسهيلات اقتصادي.
109- حق مشارکت زنان در سياستگذاري هاي اقتصاد
اولین باشید که نظر می دهید